Astma je hronična bolest dijasnih puteva (bronhija) koja se karakteriše ponavljanim epizodama zviždanja u grudima, otežanog disanja, stezanja u grudnom košu i kašlja, posebno tokom noći ili u ranim jutarnjim satima. Ove epizode se obično javljaju tokom prehlade ili izlaganja aerozagađenju ( duvanski dim ili jaki mirisi) i respiratornim alergenima (grinje, polen, životnjiska dlaka, i dr.) Epizode otežanog disanja i sviranja u grudima mogu da prođu spontano ili nakon primene lekova koji šire disajne puteve (tzv. bronhodilatatori od kojih je najpoznatiji Ventolin).
U svetu oko 5% odraslih osoba i 12% dece ima astmu. Sve do nedavno epidemilozi su beležili stalan porast obolelih posebno u industrijski razvijenim zemljama, da bi najnovije studije ukazivale na tendenciju stagnacije. Tako u Americi 13% dece ima astmu, u Velikoj Britaniji oko 15%, a u Australiji čak 30% dece boluje od astme. U preko polovini slučajeva prvi simptomi astme jave se u detinjstvu i ranoj mladosti, odnosno oko 95% onih koji imaju astmu prve tegobe osete pre 45. godine života. U starijoj životnoj dobi pojava gušenja, nedostatka vazduha u naporu ili čak sviranja u grudima izuzetno je retko posledica astme, a mnogo češće ukazuje na druge bolesti koje samo liče na astmu.
U osnovi astme je hronična upalna reakcija u disajnim putevima koja ima promenjiv tok i intenzitet. U fazama aktivne upale dolazi do stiskanja mišića disajnih puteva i pojačanog stvaranja sluzi u disajnim putevima što otežava protok vazduha i uzrokuje navedene simptome. Bolest je najčešće alergijske naravi tako da napade uzrokuju različiti alergeni. Usled značajne preosetljivosti disajnih puteva astmatičnog bolesnika napade mogu uzrokovati i nealergijski uzročnici: fizički napor, udisanje hladnog i suvog vazduha, virusne infekcije, jake emocije i zagađenje vazduha (duvanski dim).
Dr Dušica Jarić, pulmolog, roditeljima čija deca imaju astmu naglašava da “dete sa astmom može sve u životu, ima samo jedno mora-a to je sport i samo jednu zabranu – zabranu da ga izlažete duvaskom dimu i nikada, ali baš nikada u životu ne bi smelo da počne da puši jer rizikuje da dobije NEIZLEČIVU bolest koja se zove “hronični opstruktivni bronhitis”. Vaše dete ne boluje od hroničnog bronhitisa mada mnogi lekari iz neznanja ili želje da roditelje poštede reči astma upravo koriste tu dijagnozu. Astma je bolest koja se može savršeno kontrolisati, vaše dete moše da ide na olimpijske igre, a pušači sa HOBP imaju problem da se popnu stepeništem do drugog sprata “
Šta se dešava sa disajnim putevima pri napadu astme?
Usled upalne reakcije u disajnim putevima dolazi do stiskanja mišića disajnih puteva i pojačanog stvaranja sluzi u disajnim putovima. To uzrokuje njihovo suženje i otežan protok vazduha, posebno pri izdisanju. Pri protoku vaduha suženim dišnim putovima disanje postaje čujno, javlja se “sviranje” u prsima ili fućkanje pri izdisaju. Zanimljivo je da je određen nivo upale pristan i van napada, a da se napadi javljaju kada se intenzitet upale pojača, posebno nakon intenzivnije izloženosti spoljašnim ili unutrašnjim uzročnicima (pokretačima astme).
Tipovi astme
Astma je vrlo raznolika bolest. Još uvek se često koristi podela na alergijsku (ekstrinzička, egzogena) i nealergijsku (intrinzička, endogena) astmu. Ova se podela temelji na činjenici da kod nekih bolesnika napade uzrokuju spoljašnji uzročnici – alergeni, a da kod drugih pokretači napada nisu sasvim jasni. Kao posebni oblici često se ističu astma uzrokovana lekovima, astma uzrokovana fizičkim naporom, emotivnim uzrocima i sl. Astma se može podeliti i prema stupnju težine, na povremenu (intermitentnu) i trajnu (perzistentnu). Ova podela se temelji na učestalosti napada i stupnju poremećaja plućne funkcije, a posebno je korisna pri racionalnom odabiru lekova.
Alergijska i nealergijska astma
Veća učestalost alergijskog oblika astme u nekim porodicama upućuje na genetsku sklonost odnosno povećani rizik razvoja ove bolesti. Valja istaknuti da je za nastanak klinički manifestne astme nužna interakcija genetske sklonosti i uzročnika u okolini, odnosno da su nastanak i težina alergijske astme određeni naslednim i dodatnim faktorima rizika (muški pol, prehrana, respiratorne infekcije, nedonošenost, spoljašnja i unutrašnja aerozagađenja, duvanski dim itd.) U nastanku nealergijske astme nije važan nasledni faktor već najverovatnije preosetljivost disajnih puteva nakon virusne infekcije ili usled poremećaja inervacije sistema za disanje.
U ovom relativno retkom obliku astme napade uzrokuje uzimanje lekova koje nazivamo nesteroidnim protivupalnim lekovima. Svi srodni lekovi, a to je većina lekova koji se koriste za smirenje bolova ili reumatskih tegoba, mogu kod osetljivih bolesnika izazvati napade astme. Napadi astme uzrokovani na ovaj način mogu biti vrlo jaki, ponekad i smrtonosni, posebno ako se neki od spomenutih lekova primeni u obliku inekcije.
Astmu uzrokovanu naporom karakterišu kašalj i otežano disanje tokom ili nakon telesnog opterećenja. Bolesnici u kojih je napor jedini pokretač astme vrlo su malobrojni. Znatno je češća pojava da napor kod bolesnika sa drugim oblicima astme, posebebno kod dece, uzrokuje pogoršanje bolesti. Smetnje su izraženije ako se napor (vežba, trčanje, sportske aktivnosti) izvode na hladnom vazduhu. Uprkos tegobama, ovim bolesnicima se ne savetuje izbegavanje fizičkih aktivnosti. Korist telesne aktivnosti je nenadoknadiva. Postoje dobri lekovi koji sprečavaju ovaj oblik astme. Uzimaju se pre izlaganja naporu. Pri odabiru sporta (u dvorani, na otvorenom) valja voditi računa o mogućoj izloženosti konkretnim pokretačima bolesti (grinje prašine, polen, hladan vazdu).